浅说闽南童谣(三)

曲晓妮

<p class="ql-block">  三,闽南童谣的形成与发展</p><p class="ql-block"> 著名闽南方言专家、“闽南童谣”福建省级代表性传承人周长辑教授在他《略论闽南童谣》的文章里说:“闽南童谣的产生是跟闽南歌谣联系在一起的,闽南童谣是闽南歌谣的一个重要组成部分,甚至有的闽南童谣跟闽南歌谣的界限是很难划清的”。</p><p class="ql-block"> “闽南童谣的产生与流传于闽南民间的“四句念”这种文艺形式有相当密切的关系。所谓“四句念,也叫“念四句”、“四句白”,它广泛流行于闽南民间,是人们即兴编出的一种有韵律美的顺口溜式的口传韵文小段。它一般由字数相同(有五个字一句或七个字一句)的四个句子组成,言简意赅,语言生动活泼、风趣逗人,且和谐押韵,能产生令人悦耳的韵律美。“四句念”几乎妇孺老幼、各行各业的人都能自编自唱,易编易诵,也便于人们记忆、流传,所以成为人们喜闻乐见的文艺形式。”“由此还可以追溯到中华传统文化中古代大量的四句形式民谣民歌,这种四句念的形式是中华传统诗歌文化的初始形式,它同样也是早期包括闽南童谣在内的闽南歌谣的初始形式,只是后来由于内容的需要或表达的要求,人们将四句的形式进一步扩容发展,成为多句式甚至长篇式的童谣、歌谣。”</p><p class="ql-block"> 闽南童谣不仅流行于福建的闽南地区和台湾省,也随着历代闽南人的迁移,流传至广东的潮汕、雷州地区,浙南、赣东北地区,甚至还远涉重洋,传播到东南亚闽南籍华侨华人居住的地区,在其新的环境影响下不断更新发展。 </p><p class="ql-block"> 周长辑教授在做田野调查时还发现一个有趣的现象,即有些流传到海外和台湾地区的闽南童谣,现如今在闽南本土已经消失,而在台湾和海外却还被人继续传诵着。特别典型的是流行于新马地区的《十二生相》。 </p><p class="ql-block"> 在闽南地区,“十二生相”题材的童谣一般编排成两种结构,一种是一个生肖两句,全首共二十四句,另一种是一个生肖一句,全首共十二句,如: </p><p class="ql-block"> 厦门版本: </p><p class="ql-block">《 十二生相zap8 li6 siN1 siuN5》</p><p class="ql-block"> 老鼠偷米钻粟𣛮,</p><p class="ql-block">niao3 cu3 tao1 bbi3 zng5 cik7 siaN6,</p><p class="ql-block">牛牨犁田真否命。</p><p class="ql-block">ggu2 gang1 lue2 can2 zin1 paiN3 mia6.</p><p class="ql-block">虎仔落山尽腹拼,</p><p class="ql-block">hoo3 a3 loh8 suaN1 zin6 bak7 biaN5,</p><p class="ql-block">兔仔望月走出埕。</p><p class="ql-block">too5 a3 bbang6 ggeh8 zao3 cut7 diaN2.</p><p class="ql-block">金龙卷水雨落成,</p><p class="ql-block">gim1 ling2 gng3 zui3 hoo6 loh8 ziaN2,</p><p class="ql-block">蛇趖涂骹入树林。</p><p class="ql-block">zua2 so2 too2 ka1 lip8 ciu6 na2.</p><p class="ql-block">马仔有力会拖车。</p><p class="ql-block">bbe3 a3 u6 lat8 e6 tua1 cia1.</p><p class="ql-block">羊仔温驯得人疼,</p><p class="ql-block">iuN2 a3 un1 sun2 dik7 lang2 tiaN5,</p><p class="ql-block">老猴(足百)树盘山岭,</p><p class="ql-block">lao6 gao2 beh8 ciu6 buaN2 suaN1 nia3,鸡叫五更来出声。</p><p class="ql-block">ge1 gio5 ggoo5 giN1 lai2 cut7 siaN1.</p><p class="ql-block">狗跟主人后面行,</p><p class="ql-block">gao3 deh7 zu3 lang2 ao6 bbin6 giaN2,</p><p class="ql-block">猪母食饱蝹涂坪。</p><p class="ql-block">di1 bbu3 ziah8 ba3 un1 too2 piaN2.</p><p class="ql-block"> 而在新马地区调查记录的两首十二生肖童谣,每一首都是每个生肖四句,整首共四十八句,每四句都融入了一个历史小故事,十分精彩。</p><p class="ql-block"> 新马版本:</p><p class="ql-block">《十二生相歌zap8 li6 siN1 siuN5 gua1》之一:</p><p class="ql-block">鼠当出世在壁空,</p><p class="ql-block">cu3 daN1 cut7 si5 zai6 biah kang1,</p><p class="ql-block">大闹花灯是薛刚。</p><p class="ql-block">dai6 laoN6 hue1 ding1 si6 sih7 gang1.</p><p class="ql-block">踢死太子惊朝廷,</p><p class="ql-block">tat7 si3 tai5 zu3 ging1 diao2 ding2,</p><p class="ql-block">连夜逃走九焰山。</p><p class="ql-block">lian2 ya6 do2 zao3 giu3 iam6 suaN1。</p><p class="ql-block">牛当出世受拖磨,</p><p class="ql-block">ggu2 daN1 cut7 si5 siu6 tua1 bbua2,</p><p class="ql-block">高祖起义斩白蛇。</p><p class="ql-block">go1 zoo3 ki3 ggi6 zam3 beh8 zua2.</p><p class="ql-block">萧何月下追韩信,</p><p class="ql-block">sio1 ho2 gguat8 ha6 dui1 han2 sin5,</p><p class="ql-block">九里山下也好行。</p><p class="ql-block">giu3 li3 san1 ha6 ia6 ho3 giaN2.</p><p class="ql-block">虎当出世人人惊,</p><p class="ql-block">hoo3 daN1 cut7 si5 lang2 lang2 giaN1,</p><p class="ql-block">文广被困柳州城。</p><p class="ql-block">bbun2 gong3 bi6 kun5 liu3 ziu1 siaN2.</p><p class="ql-block">十八妖洞治妖精,</p><p class="ql-block">zap8 bueh7 iao1 dong6 di6 iao1 ziaN1,</p><p class="ql-block">一半欢喜一半惊。</p><p class="ql-block">zit8 buaN5 huaN hi3 zit8 buaN5 giaN1.</p><p class="ql-block">兔当出世目红红,</p><p class="ql-block">too5 daN1 cut7 si5 bbak8 ang2 ang2,</p><p class="ql-block">罗通扫北战铜人。</p><p class="ql-block">lo2 tong1 sao5 bak7 zian5 dang² lang2.</p><p class="ql-block">亏得罗仁阵上死,</p><p class="ql-block">kui1 dik7 lo2 lin2 din6 siong6 si3,</p><p class="ql-block">一命英雄归阴司。</p><p class="ql-block">It8 bbing6 ing1 hiong2 gui1 im1 si1.</p><p class="ql-block">龙当出世在片云,</p><p class="ql-block">ling2 daN1 cut7 si5 di6 pian5 un2,</p><p class="ql-block">潘洁尽忠拍梅轮。</p><p class="ql-block">puaN1 giat7 zin6 diong1 pah7 bbuiN2 lun2.潘洁一家真厉害,</p><p class="ql-block">pua1N giat7 zit8 ge1 zin1 li6 hai6,</p><p class="ql-block">假做苏英上绞台。</p><p class="ql-block">ge3 zue5 soo1 ing1 ziuN6 ga3 dai2.</p><p class="ql-block">蛇当出世身腰长,</p><p class="ql-block">zua2 daN1 cut7 si5 sin1 io1 dng2,</p><p class="ql-block">包拯尽忠睏玉床。</p><p class="ql-block">bao1 zin3 zin6 diong1 kun5 ggik8 cng2。三魂七魄归阴去,</p><p class="ql-block">sam1 hun2 cit7 pik7 gui1 im1 ku5,</p><p class="ql-block">五鼠闹京挂心肠。</p><p class="ql-block">ggooN3 cu3 laoN6 giaN1 gua5 xim1 dng2.马当出世被人骑,</p><p class="ql-block">bbe3 daN1 cut7 si5 bi6 lang2 ki2,</p><p class="ql-block">孟宗哭竹淋泪啼。</p><p class="ql-block">bbing6 zong1 kao5 dik7 lam2 lui6 ti2.</p><p class="ql-block">仙童讲伊有孝义,</p><p class="ql-block">sian1 dong2 kong3 i1 u6 hao5 ggi6,</p><p class="ql-block">化出冬笋在身边。</p><p class="ql-block">hua6 cut7 dang1 sun3 di6 sin1 biN1.</p><p class="ql-block">羊当出世下胳须,</p><p class="ql-block">iuN2 daN1 cut7 si5 e6 goh7 ciu1,</p><p class="ql-block">昭君和番面忧忧。</p><p class="ql-block">ziao1 gun1 ho2 huan1 bbin6 iu1 iu1.</p><p class="ql-block">斩死奸臣毛延寿,</p><p class="ql-block">zam3 si3 gan1 sin2 bbooN2 ian2 siu6,</p><p class="ql-block">报出一家的冤仇。</p><p class="ql-block">bo5 cut7 zit8 ge1 e5 wan1 siu2.</p><p class="ql-block">猴当出世在深山,</p><p class="ql-block">gao2 daN1 cut7 si5 zai6 cim1 suaN1,</p><p class="ql-block">神钟找母去辞官。</p><p class="ql-block">sin2 ziong1 ce6 bbu3 ki5 si2 guaN1.</p><p class="ql-block">撞着梅孝咧卖饼,</p><p class="ql-block">dng6 dioh8 bbuiN2 hao5 le1 bbue6 biaN3,母囝两人一时看。</p><p class="ql-block">bbu3 giaN3 lng6 lang2 it8 si2 kuaN5.</p><p class="ql-block">鸡当出世身花花,</p><p class="ql-block">gue1 daN1 cut7 si5 sin1 hue1 hue1,</p><p class="ql-block">元结做贼偷掠鸡。</p><p class="ql-block">gguan2 giat7 zue5 cat5 tao1 liah8 gue1.</p><p class="ql-block">官府掠去责备罪,</p><p class="ql-block">guaN1 hu3 liah8 ki5 zik7 bi6 zue6,</p><p class="ql-block">叫你后摆着改悔。</p><p class="ql-block">gio5 li3 ao6 bai3 dioh8 gai3 hue3.</p><p class="ql-block">狗当出世目无开,</p><p class="ql-block">gao3 daN1 cut7 si5 bbak8 bbo2 kui1,</p><p class="ql-block">长坂坡上遇张飞。</p><p class="ql-block">dng2 buaN3 po1 siong6 ggu6 diu1 hui1.</p><p class="ql-block">子龙拍出万重围,</p><p class="ql-block">zu3 liong2 pa5 cut7 bban6 diong2 ui2,</p><p class="ql-block">救出阿斗在身边。</p><p class="ql-block">giu5 cut7 a1 dao3 di6 sin1 biN1.</p><p class="ql-block">猪当出世身乌乌,</p><p class="ql-block">di1 daN1 cut7 si5 sin1 oo1 oo1,</p><p class="ql-block">哪吒出世拿金箍。</p><p class="ql-block">lo2 cia1 cut7 si5 teh8 gim1 koo1.</p><p class="ql-block">狄青平西行错路,</p><p class="ql-block">dik8 cing1 bing2 se1 giaN2 co5 loo6,</p><p class="ql-block">亲像刘备入东吴。</p><p class="ql-block">cin1 ciuN6 lao2 bi6 lip8 dang1 ggooN2.</p><p class="ql-block"> 周教授说,当时他们的调查对象都是六七十岁的老人,当问到他们怎么能念出这么长的童谣时,他们说是祖辈们从唐山(大陆)带来的,他们是一代一代传诵下来的。这就与史书上记载的从明朝中叶开始,闽南文化随着闽南人的迁移,逐渐扩展、传播到台湾、东南亚一带,形成了闽南、台湾、东南亚闽南华侨华裔聚居地这样一个大闽南文化区域相吻合。在这历时数百年的文化播迁过程中,“唐山过台湾,下南洋”,便是一部闽南人历经惊涛骇浪、九死一生的拼搏史的总结。当千辛历尽,万苦尝遍,自然就产生出无数的“渡台悲歌”、“过番歌”,这其中就有不少童谣。如 :《一下哄》、《拍台湾》,还有流行于新加坡的《行船歌》、《番爿哪是真好趁》等等。</p><p class="ql-block"> 1.《一下哄zit8 e6 hang3》</p><p class="ql-block">一下哄,zit8 e6 hang3</p><p class="ql-block">到香港;gao5 hiong1 gang3;</p><p class="ql-block">一下谤,zit8 e6 bong5,</p><p class="ql-block">到吕宋;gao5 lu6 song5;</p><p class="ql-block">一下传,zit8 e5 duan2,</p><p class="ql-block">到台湾;gao5 dai2 uan2;</p><p class="ql-block">一下风,zit8 e6 hong1,</p><p class="ql-block">到仰光。gao5 ggiong3 gong1.</p><p class="ql-block"> 2.《拍台湾pah7 dai2 uan2》</p><p class="ql-block">好风时,厦门湾。</p><p class="ql-block">he3 hong1 si2, e6 bbng2 uan1</p><p class="ql-block">延平王,拍台湾。</p><p class="ql-block">ian2 bing2 ong2, pah7 dai2 uan2.</p><p class="ql-block">进船只,献盐粮,</p><p class="ql-block">zin5 zun2 ziah7, hian5 iam2 liuN2,</p><p class="ql-block">锣鼓声,乒乓(耳真)。</p><p class="ql-block">lo2 goo3 siaN1, ping1 pong1 dan2.</p><p class="ql-block">送大兵,拍台湾,</p><p class="ql-block">sang5 dua6 bing1, pah7 dai2 uan2,</p><p class="ql-block">踏风涌,赶红番。</p><p class="ql-block">dah8 hong1 ing3, guaN3 ang2 huan1.</p><p class="ql-block"> 3.《行船歌》</p><p class="ql-block">船行哭哀哀,</p><p class="ql-block">君去是应该。</p><p class="ql-block">何时到所在,</p><p class="ql-block">船到批着来。</p><p class="ql-block">一位过一位,</p><p class="ql-block">何时来做堆。</p><p class="ql-block">一粒目屎斤外重,</p><p class="ql-block">滴落涂骹规大空。</p><p class="ql-block">火船哭三声,</p><p class="ql-block">实在无心情。</p><p class="ql-block">又啼又噎声,</p><p class="ql-block">就像枉死城。</p><p class="ql-block">望月天苍苍,</p><p class="ql-block">看海心茫茫。</p><p class="ql-block">有怨无带讲,</p><p class="ql-block">君你薄情郎。</p><p class="ql-block">船到七洲洋,</p><p class="ql-block">看水想着娘。</p><p class="ql-block">目屎流落去,</p><p class="ql-block">流落大海洋。 </p><p class="ql-block"> 4.《番爿哪是真好趁》</p><p class="ql-block">番爿哪是真好趁?</p><p class="ql-block">真侪人去几个还?</p><p class="ql-block">拢是家乡环境逼,</p><p class="ql-block">则着出门渡难关。</p>