《楹联知识手册》阅读笔记(十六)——题赠联、课联、游戏联

恬安居士李静芳

<p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);">八、题赠联</span></p><p class="ql-block">题赠联的特点是言简意深,专用于个人纪念和玩味欣赏。题赠联因多在思想文化素养层次较高的人们中流行,所以思想境界和艺术境界比较高,既是思想火花,又是艺术明珠。</p><p class="ql-block">先说赠答联。各种各样的社会关系都可赠答。有皇帝赐臣僚的,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">忠可格天,正气垂之万世;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">功昭捧日,休光播于百年。</span></p><p class="ql-block">(明神宗赠张居正)</p><p class="ql-block">有赠前辈的,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">前辈典型,秀才风味;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">华嵩品格,江海文章。</span></p><p class="ql-block">(清王文治赠蒋士铨)</p><p class="ql-block">有赠晚辈、子侄、弟子的,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">虚其心,实其腹;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">骥之子,凤之雏。</span></p><p class="ql-block">(清陈白伯赠侄子联。以《老子》“是以圣人之治也,虚其心,实其腹,弱其志,强其骨”之意而用之。)(“虚其心,实其腹,弱其志,强其骨”的含义:让人不要有太多的欲望和心机,要让人生活得充实饱足,</p> <p class="ql-block">不要让人有太多争强好胜的念头,要让人的身体健康强壮。笔者注)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">几生修到梅花骨;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">一世争传柳絮才。</span></p><p class="ql-block">(清齐梅麓赠女弟子张云裳)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">傅相伯师皆是弼;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">聪明正直即为神。</span></p><p class="ql-block">(张伯驹赠傅聪嵌字联)</p><p class="ql-block">有赠名医的,如: </p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">深山隐高士;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">盛世期新民。</span></p><p class="ql-block">(刘少奇赠名医盛多贤)</p><p class="ql-block">有赠僧人的,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">千古英雄浪淘尽;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">天下名山僧占多。</span></p><p class="ql-block">(清王仁堪赠金山寺僧秋岩)</p><p class="ql-block">有赠其夫的,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">人生唯酒食机关,须百炼此身成铁汉;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">世上有是非门户,要三缄其口作金人。</span></p><p class="ql-block">(清钱守璞赠其夫)</p><p class="ql-block">更多的是赠友朋、同事、同志的,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">远富近贫,以礼相交天下少;</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">疏亲慢友,因财而散世间多。</span></p><p class="ql-block">(清鄂比赠曹雪芹)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">胸藏万汇凭吞吐;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">笔有千钧任歙张。</span></p><p class="ql-block">(郭沫若赠茅盾)</p><p class="ql-block">有的有赠有答,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">曾从二千石起家,衣钵新传贤弟子;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">难得八十翁就养,湖山旧识老诗人。</span></p><p class="ql-block">(清林则徐赠梁章钜)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">麟阁待劳臣,最难西域生还,万顷开荒成伟绩;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">凤池诏令子,喜听东山复起,一门济美报清时。</span></p><p class="ql-block">(梁章钜赠林则徐)</p><p class="ql-block">有的单相题赠,多为赞美,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">诗堪入画方称妙;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">官到贫时乃是清。</span></p><p class="ql-block">(戴远山赠友人)</p><p class="ql-block">亦有规箴者,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">计利当计天下利;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">求名应求万世名。</span></p><p class="ql-block">(于右任赠蒋经国)</p><p class="ql-block">贺赠联。下面三副都是庆贺辛亥革命成功的对联:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">百折不回,十七次铁血精神,始有去年今日;</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">一笔勾销,四千年帝王历史,才成民主共和。</span></p><p class="ql-block">(黄兴贺赠武昌开国纪念会)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">厥功首功,武昌响,长沙应;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">今日何日,专制死,自由生。</span></p><p class="ql-block">(清吴恭亨贺赠长沙光复纪念会)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">不皇不帝不君不天王,总统万年,大如美利坚,小如戈司特;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">曰汉曰满曰蒙曰回藏,共和五族,东到日本海,西逾喜马山。</span></p><p class="ql-block">(清庹尊素贺赠民国大总统) </p><p class="ql-block">贺赠升学毕业的,如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">投笔自雄才,可笑吾曹,毛锥子竟安所用;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">立功期马上,抗论先世,飞将军亦又何人?</span></p><p class="ql-block">(清田金楠贺赠学生李植吾升入武备学堂)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">惟其通九万里以言语;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">故能读百二国之宝书。</span></p><p class="ql-block">(王子章贺赠友人英文专科毕业)</p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);">九、课联</span></p><p class="ql-block">课联是旧式学堂塾馆里专门用以对学生进行语言、文学和思维训练的一种对课作业。如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">盘庚;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">管子。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">团鱼;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">扁鹊。</span> </p><p class="ql-block">这种课联自有对联以来,历代皆有流传,而且有不少是名人幼年聪慧的故事。如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">庚辛街;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">子午谷。</span>(于谦年少时对叔父)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">雨过月明,顷刻呈来新世界;</span>(塾师出联)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">天昏云暗,须臾不见旧江山。</span>(少年李自成对句)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">柳线莺梭,织就江南三月景;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">云笺雁字,传来塞北九秋书。</span></p><p class="ql-block">(明代顾鼎臣幼年同其父观新柳栖莺,其父出句,顾鼎臣对句。)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">花坞春晴,鸟韵奏成无孔笛;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">树庭日午,蝉声弹出不弦琴。</span></p><p class="ql-block">这是明代的。</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">海到无边天作岸;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">山登绝顶我为峰。</span></p><p class="ql-block">(林则徐少时随塾师游海边鼓山,按塾师限</p> <p class="ql-block">“山”“海”二字所属联句。)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">驼背桃树倒开花,黄蜂仰采;</span>(塾师出句)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">瘦脚莲篷歪结子,白鹭斜观。</span>(少年张之洞对句)</p><p class="ql-block">这是清代的。</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">陷兽入井中;</span>(塾师出句)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">放牛归林野。</span>(少年鲁迅对句)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">独角兽;</span>(塾师出句)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">比目鱼。</span>(少年鲁迅对句)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">昨日偷桃钻狗洞,不知是谁?</span>(塾师出句)</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">他年攀桂步蟾宫,定必有我。</span>(少年郭未若对句)</p><p class="ql-block">这是现代的。</p><p class="ql-block">像这一类对句在民间传说故事中特多,多含有机智巧趣。如:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">谷黄米白饭成霜;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">炭黑火红灰似雪。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">笔架如山;</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">棋盘似路。</span></p><p class="ql-block">(均为塾师出句,学生对句。)</p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">十,游戏联</span></p><p class="ql-block">游戏联是人们在日常交往中用以娱乐、逗趣、斗智、试才的一种口头征答式对联,是旧时代常见的一种文雅的游戏形式。兹略举数例;</p><p class="ql-block">清代河间人纪昀和钱塘人袁枚才学齐名,有“南袁北纪”之称。二人交往很深,每次相逢,都要吟诗作对,逗乐一番。某晚,袁枚宴请纪昀,陪客都到齐了,纪昀却迟到了。袁枚要罚他对一联,对出来才开宴。纪昀笑道:“只要大家愿意陪我挨饿,我不妨试试。”袁枚出上联道:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">太极两仪生四象;</span></p><p class="ql-block">这是取古人诗成句,且戏喻纪昀如同大象一样迟缓。众人听了,都暗叫苦。纪昀笑对道:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">春宵一刻值千金。</span></p><p class="ql-block">清代梁启超有一次去武昌求见张之洞。张想试探一下梁有无真才实学,便戏出一上联:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">四水江第一,四时夏第二,老夫居江夏,谁是第一,谁是第二?</span></p><p class="ql-block">梁启超略加思索,便对出下联道:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">三教儒在前,三才人在后,小子本儒人,不敢在前,</span></p> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">不敢在后。</span></p><p class="ql-block">这个下联,言辞精巧,不亢不卑,既显示了自己的高才,又十分得体,很得张的赏识。</p><p class="ql-block">再如,清代文学家李调元有一次赴江南主考,渡长江时,船夫以答对为乘船条件相戏。船夫出的上联是:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">洞庭湖,八百里,波涛涛,浪滚滚,大人从何处来?</span></p><p class="ql-block">李调元雅兴顿起,略加思索,即景对出了下联:</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);">巫山峡,十二峰,云霭霭,雾腾腾,本院自天而降。</span></p><p class="ql-block">这类对联,多出自轶闻杂谈、民间传说,在流传过程中又每有文人改动,可靠性不大,但趣味性很强,并且于游戏之中也反映了社会上的人情世故,因此,仍有其较高的欣赏价值而受到人们的喜爱。</p><p class="ql-block">2025.2.18记</p>