开善寺—八大辽构之二

Gao Ping

<p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">开善寺为八大辽构之一,从分布图白底黑字标注看目前仅剩下八座辽代木质建筑。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">开善寺位于河北省新城县旧城址的东北角,远在宋辽并存年代,这里是的边界,著名古建筑学家祁英涛先生判定该大殿建于「</span><i style="font-size:20px;"><u>澶渊之盟</u></i><span style="font-size:20px;">」时期,为一座辽代的佛寺,据传创建于唐代,目前仅存建于辽代的大殿和后代修缮的天王殿、金刚殿,据文献记载,当年</span>「<i style="font-size:20px;"><u>东四步许有伽蓝殿,西四步许有祖师殿,之南二十九步许有天王殿,又之南二十三步许有金刚殿,之北三十步许濒城……由是之东隅有禅堂,真如讲席是也,由是之西隅有耕园,卉木蓊郁,维东僧舍有六楹,维西僧舍有六楹,东南栢堂方丈有三楹,山门二……功既成,于是树碑二通……缮碑亭二所,以昭其固</u></i>」。</p> 1 新城历史 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">古代时候,没有高碑店,在秦朝时期,废除分封制,实行郡县两级制,境内设置有巨鹿郡、恒山郡、代郡、广阳郡,分别被其管辖,那时就有新城位置。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在南北朝时期,这里归属瀛洲、定州、燕州、幽州所管辖,从新城县分出来设置清苑县,以清苑河而得名,那时保定设县。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是河北新城县老地图,在石敬瑭割燕云十六州与辽,新城县属于涿州,遂为辽地。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1004年,宋辽「</span><i style="font-size:20px;"><u>澶渊之盟</u></i><span style="font-size:20px;">」以新城白沟为界。每年宋向辽输送的银绢都在白沟交接,此城遂为辽宋交通线上的必经重镇,开善寺也在此背景下修建。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">据说新城县类似依龟的形态,据刘德、阴印海编著的《龟城故事》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>城墙环绕四周,龟身,其南关外的奎星皋为龟头,奎星皋左右各有一眼井,是龟的眼睛。奎星皋至南门的南关大街及升仙桥为龟的脖颈,北门外北关大街及真武庙后的大旗杆,是龟的尾巴。北门内,大街两侧各有一眼井,是龟的睾丸,城四周,护城河环绕。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>四个角上各有一座石桥:东南贾家桥,西南杨家桥,东北崖家桥,西北王家桥,这是龟的四足。整个城的建筑,酷似一只浮游水面的巨大雄龟</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是《景德四图之契丹使朝聘图》,现存台北故宫,从图中真实反映当时新城地处辽宋边界,每逢重大事件,均需遣使往返,据学者统计,宋辽之间遣使多达三百八十次,全部聘使约一千六百余人。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《乘轺录》记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>……虏政苛刻,幽蓟苦之,围桑税亩,数倍于中国……加以耶律、萧、韩三姓恣横,岁求良家子以为妻妾,幽蓟之女,有姿质者,父母不令施粉白,弊衣而藏之……太宗皇帝平晋阳,知燕民之徯后也,亲御六军,傅于城下……城中父老,闻车驾之还也,抚其子叹息曰:‘尔不得为汉民,命也’……</u></i><span style="font-size:20px;">」,可见这里民心向宋。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是开善寺东侧不远地方,有一个胡同叫顺城路,旁边就是当年新城的东城门及一段城墙,按照县志记载,从唐大历年间便用「</span><i style="font-size:20px;"><u>新城</u></i><span style="font-size:20px;">」之名,直到上个世纪九十年代才改作「</span><i style="font-size:20px;"><u>高碑店市</u></i><span style="font-size:20px;">」,政府机构搬到离火车站附近,结束新城作为县城的使命。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我们没有发现文保碑,在城墙遗址边看见新城古城墙遗址保护牌。</span></p> 2 开善寺的过去 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">梁思成先生在1932年就判定此处为辽代建筑,记述:「</span><i style="font-size:20px;"><u>河北新城县开善寺大殿,规模结构均与此殿(宝坻县广济寺三大士殿)相似,殆亦同时期物也</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">当年除著名学者刘敦桢外,还包括著名建筑学家梁思成、林徽因夫妇,史学家陈垣,地质学家李四光,考古学家李济等名家,来到这里考察,其中刘敦桢任营造文献组主任,本照片是1936年10月刘敦桢在开善寺考察时所拍照片。</span></p> 3 开善寺主体结构 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我们乘出租车,导航位置是高碑店市东南方向的新城镇,这条南北街为开善寺街,开善寺坐落在新城镇镇中心的这条小巷里。1996年,开善寺被国务院列为第四批国家保护文物,作为目前仅存世的八大辽构之一,于2001年刚刚进行修缮。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我们三月份来过一次,当时看门人员一副苦大仇深的模样,醉酒熏熏,态度蛮横。上个月,官方消息,上午9:00-11:30和下午2:00-4:30开放,中午休息,于是我组织大家再次来这样参观。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在开善寺街中央,路边,金刚殿在路边2米的低洼处,面阔三间,进深二间,前后出廊,当初因供奉有四大金刚,故名之,如今,作为寺院的山门。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">整个开善寺存有古建筑三座,即金刚殿(山门)、天王殿和大雄宝殿,三座建筑由南向北依次排列在中轴线上,前两座为明代建筑,重修后保持了原样,大雄宝殿则是辽代建筑遗存。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">入内,金刚殿没有四大金刚,两边可以看到两尊大菩萨,它们就是佛教里最著名的哼哈二将,他们睁眼鼓鼻,上身裸露,体魄健壮,手持武器,为大力士与大武士模样,据《大宝积经》记载:哼哈二将手拿金刚杵,本是保卫佛国的夜叉神。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">金刚殿里,左侧是高碑店博物馆有关开善寺的介绍,右侧是开善寺修复历史。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">穿过去,眼前就是天王殿,始建于明代,后被毁,如今看到的都是重新按照旧貌恢复重建的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">天王殿西侧有石碑,内容是1996年12月25日,开善寺被国务院公布为第四批全国重点文物保护单位。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">天王殿迎面就是弥勒佛,背后是韦陀,两侧为四大天王。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">四大天王雕塑比较粗糙,这里不是寺庙,改为博物馆,不允许带火种入内。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">穿过天王殿,前面是甬道及广场,眼前一亮,开善寺大殿雄伟壮观,大气恢宏,古朴庄重,辽代建筑继承唐制。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿坐落在二米高的台基之上,前出月台。坐北面南,面阔五间,进深六椽,单檐庑殿顶,灰色瓦顶上两只吻兽相向而立。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">抬头看见屋顶相当平缓,檐头、翼角翘起都自明间起,随着柱的生起,呈露出一条极为缓和的弧线,在侧面尤为显著,屋顶上的吻兽等都是明清修理时所更换的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">从大雄宝殿纵剖面前视竣工图看出,大殿面阔五间,进深六椽。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我从网上下载一张俯视图,标注一下目前寺庙方位,从图中更清楚看到辽代大殿的殿顶为出檐深远、弧度平缓的庑殿顶。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是开善寺大殿平面长方形,面阔五间,进深三间,殿身周围檐柱南面露明,其余三面都包在厚砖墙内。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">眼前,开善寺大殿斗拱用材硕大古朴,做工细致,分为柱头铺作、补间铺作和转角铺作,大殿一圈斗拱共31朵,其中柱头斗拱12朵,补间15朵,转角4朵。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我从侧面石刻位置拍照,清晰看到大殿的侧面结构。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">从侧面观察,大殿为单檐布瓦庑殿頂,山面及后檐砖墙,上部抹红灰,下部为青砖下肩,自下向上每层收进0.4厘米,整个大殿墙壁向里收缩,略微倾斜。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿为单檐布瓦庑殿頂,这是侧面图纸。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿外,见到一通高碑,首为龙,座赑屃,这是明嘉靖三十年的重修开善寺碑,碑文有损,记载「</span><i style="font-size:20px;"><u>永乐癸卯重修</u></i><span style="font-size:20px;">」字样,但「</span><i style="font-size:20px;"><u>百二十年来,崇者渐颓,下者益芜</u></i><span style="font-size:20px;">」,于是嘉靖年间又大修,「</span><i style="font-size:20px;"><u>……金刚殿即山门 为按旧碑 寺创于宋重庆二年 宋史无重庆记元 盖相传之误也……</u></i><span style="font-size:20px;">」,据新城县志记载:「</span><i style="font-size:20px;"><u>开善古寺唐时所建</u></i><span style="font-size:20px;">」。现存县城的建置,是在后唐天成四年开始的,寺的创建当在此以前,即五代或唐或更早一些,与县志记载大致符合。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">赑屃头部残缺,但看出当初是歪脖的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">我用几个小时抄录如下:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">「</span><i style="font-size:20px;"><u>开善寺重修记</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>赐进士出身中宪大夫河南南阳…(后残,无法读),朱尚文撰</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>赐进士出身中宪大夫四川…,</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>…,</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>开善寺在新城东北隅,中为大雄宝殿,左右翼□□□□□□,前为天王殿,又兹为金刚殿即山门,为按旧碑,寺创于宋重庆二年,宋史无重庆记元,盖相传之误也,今永乐癸卯重修,□□□□,暨其徒僧志微,重修有二百二十年来,崇者渐颓,下者益芜,…,谋诸乡耆庐和等,扔加与葺越八载而功讫,碧殿映空,金□耀日,画栋飞云,绮窓□雾,纹壁列屏,礝階叠翠,…,翼翼如也,䁆䁆如也,□求贞珉微诸余记。余□開善者,開其善也。释迦之善開人者也,氓□之善開蒙人者也,開人者谓□□□□□,…,朝既设儒学章仁义礼乐辅。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>天子□贞表范俗复置僧,会运慈悲,定慧佐如来□□教善世,建寺之征,…,之津始为善,若有開终为人,无遗善可不谓胜因矣乎,若教率彼成之者,□而□□□之□□善谓有望于…。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>大明嘉靖叁拾年岁次辛亥夏五月初三日立石</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>(后面是人名,略)</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">从侧面观察大殿的门窗结构,两侧为上面为明次三间装隔扇门,两稍间为隔扇窗。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是唐代惯用的直窗棂式样,与佛光寺类似,为啥用这么密集的破子棂窗呢?那是在唐代,造纸术还不是特别发达,糊窗户主要用麻纸或帘幕,所以窗棂较小且不可开启。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">直观观察窗口分上下两层,上层是明次三间装隔扇门窗,也就是一四抹头隔扇上面为三段披风窗,不可开启,下层为直棂隔扇窗,为披风窗,同样不可开启。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">解放后,这里为粮库,窗户被拆除改为砖砌,留出数个与大殿极不相称的门窗,现在复修恢复原状。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿中央为大门,为明间置双扇板门。留心细看,前檐当心间取消了补间铺作,柱头枋上有残留的榫卯痕迹,可能当初是悬挂过匾额。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿身周围檐柱南面露明,也就是正面东西两侧为明柱,其余三面都包在厚砖墙内,这也具有辽构风格之一。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">当初悬挂挂匾额的位置,有斗拱的印记。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是背后的大门,黑色双开木门,上面有三组直棂窗,我们从门缝窥视,发现唐代石刻。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这就是2000年,在大雄宝殿的后山墙里发现的那一尊唐代彩绘千手千眼菩萨雕像,这尊造像为整块汉白玉雕成,采用高浮雕手法,佛像面部丰满,衣纹精密,有宝石和花朵点缀其间,做工极其精细,背光处雕刻了几十个法器,尽管造像损毁严重,但其肥厚的足形依然显现了盛唐的风采,也正是这一尊唐代佛像的发现,印证了开善寺千年古寺的传说。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这张照片是同去其他老师拍照的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿四周墙壁均向里收缩,这样符合力学承载力的要求。</span></p> 4 开善寺的斗拱 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这部分重点叙述开善寺斗拱部分,这是开善寺大殿文物参考资料,1957发行的刊物插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">首先说「</span><i style="font-size:20px;"><u>柱头铺作</u></i><span style="font-size:20px;">」,这是明柱与与房檐之间的斗拱结构,墙体前后左右均为双抄五铺作重拱计心造,平出批竹昂形耍头与令拱正交,上置齐心斗和散斗托替木和撩檐槫,其泥道壁一拱托四枋。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">从柱头里转,前后檐为两跳偷心承梁栿,也就是斗拱双杪偷心,第二跳跳头施令拱,与耍头相交,斗拱但施于柱头,无补间铺作。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是转角铺作,是大殿斗拱最精彩部分,从下面观察,拱出平面呈「</span><i style="font-size:20px;"><u>米字形</u></i><span style="font-size:20px;">」,层层叠叠、精巧繁复。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是转角铺作,由三组斗拱构成,正角由角华拱两道加由昂组成上加宝瓶托大角梁。两侧面斗拱,由两组相当于柱头铺作的斗拱正交。两边最外端为抹角拱,即在45度上出两跳斜华拱及耍头。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">西侧转角铺作,其实转角铺作位于建筑物的角柱头之上,是连接边柱顶端与天花的重要部件。这里转角铺作使用斜拱,如莲花盛开般。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">木头柱子历经沧桑,下面已经开裂,用铁箍加固。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">仔细观看,檐下斗拱每间只有补间斗拱一攒,也格外显得疏朗,还有木椽为两层,这是由两跳斗拱所决定的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是柱头铺作,资料介绍:「</span><i style="font-size:20px;"><u>这里普拍方与阑额一样过柱相交出头,柱头铺作为五铺作双抄全计心,跳头用令栱,而补间铺作也用双抄,除当心间外每间一朵,跳头不用令栱,后尾出挑斡</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">也就是柱子上的斗拱,柱头用普拍方,就是铺作层利用柱子之间带有过渡性质的联系构件,在柱子之间起联系作用,并承补间和柱头铺作,再将铺作层传来的荷载传递给柱子和阑额。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">从底下仰头拍照,斗拱为两跳,这样屋椽也是两层,屋廊宽度不大。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">除了柱头铺作,还有补间铺作,斗拱不在柱头上,最下面悬空,实则为隐蔽了支撑的蜀柱,上置大斗,在第一道柱头枋位置开始出跳,两跳华拱无令拱直接承替木和撩檐槫。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">单独观察,这种补间铺作,补间里转,两跳华拱耍头两侧出异形拱,第一跳偷心,第二跳跳头施令拱以承橑檐椽。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">风铃上通常还刻有经咒,具有祈福辟邪的寓意,风铃随风而响,发出悦耳的声响,不仅使得听者慢下脚步,调试身心,也为凝重的古建筑增加了灵动的美感。</span></p> 5 开善寺室内木质结构 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">进入大殿,这里最有特色的地方是「</span><i style="font-size:20px;"><u>移柱造</u></i><span style="font-size:20px;">」和「</span><i style="font-size:20px;"><u>减柱造</u></i><span style="font-size:20px;">」,即大殿在建造过程中,殿内为减柱造,只有明间后金柱及两梢间的中柱。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">减柱造的平面是辽金建筑中贯用的结构方法,把柱子向后移,以突出中央佛台。在这样规模的一座佛殿内,只有四根柱子,一进去给人的印象是非常空旷。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是开善寺侧面结构图,看到柱子从房屋中心向后移动。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">房屋木质结构极为复杂,这里山面柱头铺作里转三跳华拱承丁栿。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿内平梁上侏儒柱下驼峰垫底和丁华抹颌拱。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">四周檐柱柱头用阑额普拍枋连成一圈框架,每个柱头上有一攒五铺作斗拱,每间用补间斗拱一攒,斗拱上承托殿内四缝梁架。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">抬头观看,房屋为六架椽子的梁,中间主横梁,南北两侧分别为二个次横梁,构成六架椽子屋顶。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">明间梁架排布,四椽栿对后乳栿用三柱,次间边缝则是六椽栿(指上面托着六架椽子的梁)分心用三柱,此种结构也是开善寺大殿特有的。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿明间、次间立面和地盘图,源自《晋东南五代、宋、金建筑与<营造法式>》插图。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是《河北省新城县开善寺大殿》文章的插图,可以看明间立面大图,内柱上为六椽栿,指上面托着六架椽子的梁。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿明间内柱升高,四椽栿对乳栿用三柱殿内金柱极为粗巨,有人叙述东侧柱后有「</span><i style="font-size:20px;"><u>至顺元年七月廿九日三人至此……</u></i><span style="font-size:20px;">」的题刻印记,由于不让进铁栅栏内,无法确认。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是西侧内柱,采用「</span><i style="font-size:20px;"><u>移柱造</u></i><span style="font-size:20px;">」,使佛台前没有柱子,给人明快的感觉,</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">佛光寺大殿,为唐代建筑,直接用大叉手固定脊梁,这种三角形固定结构虽符合力学原理却对材质要求极高,年深日久后常会造成檐柱外倾。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">宋辽以后的建筑都会在大叉手中间加一条蜀柱支撑,增强了稳定性,开善寺大殿正介于由唐至宋的过渡期。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿屋顶为庑殿式,正脊的尽端正在明次间两缝梁架之间,一般做法在此处另加一根梁,即太平梁,在这里则不用太平梁只用两根大叉手(我用红色标注),斜撑在上平的襻间枋上,叉手交接点承托脊槫尽端,在我国木结构的建筑中是一个大胆而明智的创作。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在我用红色标注内没有使用平梁和雷公柱只用了两个斜撑大叉手承脊槫端头,这是开善寺独特之处。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">抬头观看,整个大殿的梁架结构不用天花板,这就是「</span><i style="font-size:20px;"><u>彻上明造</u></i><span style="font-size:20px;">」的做法。也就是说屋顶梁架结构完全暴露,使人在室内抬头即能清楚地看见屋顶的梁架结构的建筑物室内顶部做法。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这里补间铺作下昂的后尾,叫做挑斡。一般用于彻上明造。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">整个屋顶为六架梁,上面采用「</span><i style="font-size:20px;"><u>彻上明造</u></i><span style="font-size:20px;">」做法,房椽不长,分别为六截铺设,很清楚看到每一层的椽头。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">在大殿的地上也放置着一尊断为两截的八臂观音像,我们无法近处观看,借用同行老师的照片,除了碑的上部约四分之一处断裂开了,观音像保存尚为完好,立于莲台之上,八臂舒展,本身两臂做禅定印,其余六臂舒展开来,或持宝瓶、佛珠,或结金刚印,或托法器,其像庄严,这是「</span><i style="font-size:20px;"><u>天佑寺观音像</u></i><span style="font-size:20px;">」,乃是一尊唐代武则天时期的佛像,原本出土于距此地不远的方中村。</span></p> 6 开善寺石刻 <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">大殿的东边有许多从附近收集的明清石件,碑碣、驮龟、柱础、石狮、牌坊散件,静静地躺在地上,我一一仔细观看。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">有一块石碑让我感兴趣,就是碑额有鸟篆文。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">有铁栅栏挡着,无法就近拍照,只能远远观看,对照照片,发现这款碑额有鸟篆文「</span><i style="font-size:20px;"><u>新修文昌宫碑记</u></i><span style="font-size:20px;">」,网上许多文章都写错了。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是「</span><i style="font-size:20px;"><u>新修文昌宫碑记</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>大清嘉庆十七年岁次壬申</u></i><span style="font-size:20px;">」,我抄录如下:「</span><i style="font-size:20px;"><u>文昌之后祀,上下历有年所矣,我国家淳风培厚,文运昌明,…,至圣嘉庆五年,逐定专祀</u>。</i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>勅令各府州县建庙推本□三代进秩太牢,典至重也,仪至隆也。而…</u>。</i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>辛末武进黄君来宰是邑既已,勤恤民隐,尤念奖士风起文教□□□。帝君礼毕,慨然进生员岳岡桐等而喻之曰…,申春祀</u>。</i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>…(略)</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>勅授文林即新城县知县黄克</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>新城县教喻王旭</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>…,(略)</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>大清嘉庆十七年岁次壬申</u></i><i>」。</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">只有碑额,书写「</span><i style="font-size:20px;"><u>重修真空寺碑记</u></i><span style="font-size:20px;">」,碑已经残破,无法读之。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">剩下碑额书写「</span><i style="font-size:20px;"><u>万古流芳</u></i><span style="font-size:20px;">」,石碑已残。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑额为「</span><i style="font-size:20px;"><u>□□□王庙碑记</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>大清同治七年岁在□□</u></i><span style="font-size:20px;">」,由于距离远,不可读。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是「</span><i style="font-size:20px;"><u>创建石□佛碑记</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款「</span><i style="font-size:20px;"><u>乾隆三十九年涌月□旦立</u></i><span style="font-size:20px;">」,距离碑远,照片模糊,不可读。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">只剩下碑上半部,这是「</span><i style="font-size:20px;"><u>重修三圣母碑记</u></i><span style="font-size:20px;">」,落款为「</span><i style="font-size:20px;"><u>大清光绪三十年孟秋望日</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这款碑的碑额为篆字,应是「</span><i style="font-size:20px;"><u>大金故崇进荣国公忠厚时公神道碑</u></i><span style="font-size:20px;">」,是近年文保部门在该市新城镇北场村村民翻建房屋过程中抢救性征集的,一通距今800多年的金代碑刻。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">阅读碑文而知该碑的主人时立爱,为新城县人,进士出身,曾任同中书门下平章事,泰宁军节度使,封为陈国公。后升任侍中、知枢密院事,相当于宰相,加中书令。1137年致仕,加开府仪同三司,封郑国公。1140年去世,终年82岁,谥号忠厚。《金史·卷七十八》有时立爱的传记,《新城县志》也有时立爱的传记及神道碑的记载。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑文除详细记述时氏一族的传承及时立爱的生平功绩外,还明确该碑由礼部尚书兼翰林学士承旨,沁南军节度使李晏撰文,礼部郎中赵沨书丹,曾篆写「</span><i style="font-size:20px;"><u>泰和重宝</u></i><span style="font-size:20px;">」的大儒党怀英篆额,石刻世家、宫氏家族传人宫济刻石。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《金史·时立爱传》原文如下:「</span><i style="font-size:20px;"><u>时立爱,字昌寿,涿州新城人。父承谦,以财雄乡里,岁饥发仓廪赈贫乏,假贷者与之折券。辽太康九年,中进士第,调泰州幕官。丁父忧,服除,调同知春州事。未逾年,迁云内县令,再除文德令。枢密院选为吏房副都承旨,转都承旨。累迁御史中丞,刚正敢言,忤权贵。除燕京副留守,丁母忧,起复旧职,迁辽兴军节度使兼汉军都统。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>太祖已定燕京,访求得平州人韩询持诏招谕平州。是时,奚王回离保在卢能岭,立爱未敢即朝见,先使人来送款曰:“民情愚执,不即顺从,愿降宽恩,以慰反侧。”诏曰:“朕亲巡西土,底定全燕,号令所加,城邑皆下。爰嘉忠款,特示优恩,应在彼大小官员可皆充旧职,诸囚禁配隶并从释免。”于是,辽帝尚在天德,平州虽降,民心未固。奚王回离保军所在保聚,蓟州已降复叛。民间流言谓:“金人所下城邑,始则存抚,后则俘掠。”时立爱虽开谕而不肯信,乃上表:“乞下明诏,遣官分行郡邑,宣谕德义。他日兵临于宋,顺则抚之,逆则讨之,兵不劳而天下定矣。”上览表嘉之,诏答曰:“卿始率吏民归附复条利害悉合朕意嘉叹不忘山西部族缘辽主未获恐阴相连结故迁处于岭东西京人民既无异望皆按堵如故。或有将卒贪悍,冒犯纪律,辄掠降人者。已谕诸部及军帅,约束兵士,秋毫有犯,必刑无赦。今遣斡罗阿里等为卿副贰,以抚斯民,其告谕所部,使知朕意。”</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>其后,以平州为南京,用张觉为留守,时立爱遂去平州。而张觉遂因燕京人东徙,其众怨望,觉遂叛入于宋。立爱既去平州归乡里,太祖以燕、蓟与宋,新城入于宋。宋累诏立爱,立爱见宋政日坏,不肯起,戒其宗族不得求仕。</u></i></p><p class="ql-block"><i style="font-size:20px;"><u>及宗望再取燕山,立爱诣幕府上谒,拜同中书门下平章事,任其子侄数人。立爱从宗望军数年,谋画居多,封陈国公。表求解机务,不从。九年,为侍中、知枢密院事。久之,加中书令。天会十五年,致仕,加开府仪同三司、郑国公。薨于家,年八十二</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这块石刻应当是经幢基座,八棱,每面都有石刻,十分精美。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这尊金刚穿对襟的衣服,双手叉腰,肩扛上面石栏杆。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这尊金刚穿对襟的衣服,头戴西瓜帽,瞪大眼睛,双手叉腰,肩扛上面石栏杆。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这尊金刚穿对襟的衣服,头戴西瓜帽,歪着头,一手叉腰,另一手托举上面石栏杆。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这组已经残缺,但能看出也是穿对襟的衣服,双手叉腰,肩扛上面石栏杆。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是《佛顶尊胜陀罗尼经幢》,为县级文保,辽代物品。原位于高碑店市方官镇后曲堤村一小桥处,现移置开善寺保存。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1986年4月进行文物普查发现此经幢。汉白玉质,原是东西两幢,后散乱。幢身为多层宝塔形。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">幢顶为方帽形,幢身八层,每层八面。顶层正面刻「</span><i style="font-size:20px;"><u>奉为大辽天花皇帝懿德皇后特建佛顶尊胜陀罗尼幢</u></i><span style="font-size:20px;">」,另七面刻陀罗尼经文。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">下七层八面刻佛龛四个,龛内各有浮雕坐佛一尊,神态各异,刻工极精。龛外刻有「</span><i style="font-size:20px;"><u>某家捐佛像一躯</u></i><span style="font-size:20px;">」的字样,除碑座、顶段和一节幢柱丢失外,其它保存完好。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">这是《金刚般若波罗密经幢》,为县级文保单位,辽代。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">原位于高碑店市军城街道李中旺村北小学校内,现移置于开善寺保存。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">经幢石质为大理石,幢身、檐盘、顶盖、底座已散乱幢身主体是八面柱形,满刻金刚般若波罗密经全文,最末一行刻:「</span><i style="font-size:20px;"><u>使宅百人将太原王庆宾刻字并书</u></i><span style="font-size:20px;">」皆楷字。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">顶盖八面,每面刻一龛,龛内浮雕一袒胸长带侍女乐伎,各持乐器、有琵琶、笙、筝、笛、排箫、埙、撞玲和拍板,做演奏状。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">另一块也是八面,每面刻龛形,龛内浮雕,有立状长袍模帽之男舞乐伎,五人做奏乐状,三人做舞状,乐器有腰鼓、琵琶、排箫、横笛和笙,雕工精美,神态生动。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">此幢文物普查时疑为辽代所建,然观其主体为单柱加华盖形,与易州龙兴观道德经幢做法相同,而辽代经幢则多为层檐宝塔形。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1988年2日,该经樟被高碑店市政府列为具级文物保护单位。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">碑为「</span><i style="font-size:20px;"><u>新城县重修汉前将军关公祠记</u></i><span style="font-size:20px;">」,其落款「</span><i style="font-size:20px;"><u>万历三十九年岁次辛亥季春之吉</u></i><span style="font-size:20px;">」。</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">合影照片</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">开善寺大雄宝殿现存木结构为辽代遗物,为目前仅存世的八大辽代建筑之一,我们入古寺,云雾蒙蒙,竹径通幽处,大殿倒影于石台前,禅房花木深,风吹铜铃叮叮当当,微雨润湿屋檐,万籁此都寂,但听余钟磬音,临其地,感受大辽古建,千年岁月的痕迹留在这里,让人感叹再三。</span></p><p class="ql-block" style="text-align:center;"><span style="font-size:20px;">2023年5月6日</span></p> <p class="ql-block" style="text-align:center;">参考文献</p><p class="ql-block">「1」同路人.新城开善寺大殿的结构特点.同路人寻访山西古建,2022</p><p class="ql-block">「2」祁英涛.河北省新城县开善寺大殿[J].文物参考资料,1957</p><p class="ql-block">「3」八大辽构之一河北高碑店开善寺.建筑史学,2023</p><p class="ql-block">「4」李金辉.著名建筑学家刘敦桢勘查新城开善寺与文昌宫塔.督亢文化,2022</p>