外 公 与 诗

吴应瑜

<p class="ql-block"><b style="font-size:22px;"> 李 芳 圃 老 先 生</b></p><p class="ql-block"><b> (1897年10月一1971年3月)</b></p><p class="ql-block"> 此为外公解放后工作证上的照片,左下角的弧形为“九江專員公署”钢印,右下角蓝色弧形为“九江專區婦幼保健院"印。</p> <p class="ql-block"><b style="font-size:22px;">外公简介</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 我的外公李芳圃老先生,湖北省黄梅县大河镇李家湾人。出身于乡塾之家,六岁读书,十九岁始在乡村设馆授徒,蒙馆、经馆二十余载。后到九江,先后在儒励小学、儒励女中(今九江市双峰小学)和但福德护士学校(九江学院医学院前身)任国文教员。解放后,在九江专区妇幼保健院(前身为石美玉女士创办的但福德医院)任文书工作。一九五八年退休,一九七一年三月逝世。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:18px;">  建于1897年的但福德医院院长楼,解放后为九江专区妇幼保健院办公楼。解放后,外公即在上台阶二楼上班,我小时常去玩。现此楼及楼左前方的百年老樟树均作为古建、古树挂牌保留,但砖砌台阶及突出于楼体之外的三层雨蓬已拆除。每到九江,立于楼前,望着这栋与外公同岁、外公又在此上班9年的沧桑建筑,我默默流泪,百感交集。</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b style="font-size:22px;">消閑賸稿</b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 因恐“谬种流传遗误青年”,我小时在外公身边时,他并未提起《消閑賸稿》,也极少与我谈诗论词,只是教我读几首古诗而已。至外公暮年的1969年,才将诗稿寄给我这个长外孙。根据诗稿的《后序》介绍,《消閑賸稿》多为他早年作品。中年以后,“屡经忧患,无意及此。偶有所作,辄复弃之,故《消閑賸稿》多为中年以前的作品”。接到诗稿,我知此为外公多年心血,故小心保存。八十年代我调县里工作,曾抄录其中十余首诗词(未注明作者),呈德高望重的老诗翁匡一点先生。数日后,匡老说: “此诗作者功底完全在我之上,我猜年纪也长于我吧”!从诗稿的内容看,有当地民生工程(修桥)竣工请外公作的庆贺联,有外县外姓修谱请他代作序文,有高官为老人祝寿请他作的贺寿联,也有大户人家请他为老人写的墓志铭,这说明当年外公在黄梅、九江有一定声望,于是我将诗稿当作传家珍宝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 因外公的诗稿是蓝墨水抄写在稿纸上,有些还是笔迹很淡的纯蓝墨水,几十年后字迹已不清晰。于是在告别公务赋闲在家后,我准备印几十册以利长期保存和小范围传世。开始打算在电脑上打印成会议材料形式,又觉得如此简单从事对不起外公,于是便一张一张地画格,一笔一笔地抄写,请人用一体机复印50份,然后一页一页折叠,一册一册用针线装订成传统的“中式翻身”式样,将对外公的思念之情溶入抄写装订的过程之中。书成,分赠外公的各位外孙、外孙女,及与我相识的专家教授和爱好诗词的朋友。诗的内容和书的形式,均获得行家赞扬。</span></p> <p class="ql-block"><b> 《消閑賸稿》封面</b></p><p class="ql-block"> 规格: 16.5x24.9cm,册内每页13行,行宽1cm、行高18.5cm,内有前、后序,目录,诗词345首(其中: 五古36,七古6,五绝33,七绝110,五律73,七律50,词37),文2,联12,誊抄者(我本人)的后记,约28000字。封面的印章是外公遗物,“李芳圃”三个行楷字是按外公字体摹下来的。</p> <p class="ql-block"><b> 内页一 后序</b></p><p class="ql-block"><b></b></p><p class="ql-block"><b><span class="ql-cursor"></span></b></p> <p class="ql-block"><b> 内页二 诗</b></p><p class="ql-block"><b></b></p><p class="ql-block"><b><span class="ql-cursor"></span></b></p> <p class="ql-block"><b> 内页三 词</b></p><p class="ql-block"><b></b></p><p class="ql-block"><b><span class="ql-cursor"></span></b></p> <p class="ql-block"><b> 内页四 文</b></p><p class="ql-block"><b></b></p><p class="ql-block"><b><span class="ql-cursor"></span></b></p> <p class="ql-block"><b style="font-size:22px;"><u>《消閑賸稿》选录</u></b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">七绝 夏日湖居 三首录二</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其一</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">莲叶碧天隔水遥,门前小立望归桡。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">夕阳芦岸苍茫外,听到歌声转画桥。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其二</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">生涯长伴钓鱼船,村酒沽来绿柳边。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">短笛数声秋水外,一篙撑破夕阳烟。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">七绝 七夕遇雨 二首</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其一</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">咫尺盈盈恨未消,经年离别梦魂遥。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">今宵洒尽相思泪,只为明朝又寂寥。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其二</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">耿耿银河驾鹊桥,女牛相会在今宵。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">天仙恐惹凡人见,故把浮云锁九霄。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">七绝 昭君词</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">青冢离离塞草横,朝烟暮雨汉宫情。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">当时若不单于嫁,只伴春花过一生。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">七绝 读离骚 三首</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其一</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">遥遥引领望宫墙,玉佩玲珑序雁行。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">顾影寡俦真命薄,自怜无术拜君王。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其二</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">秋风寒渚洞庭波,两岸湘江落叶多。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">一去郢门终不返,美人近日果如何。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其三</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">不受君王雨露恩,行吟泽畔倍消魂。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">渔歌荻蒲萧萧柳,鸟度寒烟日又昏。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">七绝 秋日旅居(回文)</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">愁客孤灯伴寂寥,冷霜经树旅魂销。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">秋江楚雨零烟断,楼卷横风惊落潮。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">回读</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">潮落惊风横卷楼,断烟零雨楚江秋。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">销魂旅树经霜冷,寥寂伴灯孤客愁。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">七律 读吴梅村先生诗集 二首录一</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">野哭江村弔史公,伤心旧恨问征鸿。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">平原兵火孤城废,南渡荒凉夕照红。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">老杜深愁应更苦,西崑幽思本难穷。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">灵岩邓尉诗人墓,心事缠绵往复中。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">七律 秋感次潘赤霞韵 </span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;"> </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">时日兵占领东三省 </span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">漠漠风烟万里沙,三秋愁思正交加。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">他乡寥落难为客,故国河山叹剖瓜。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">丛菊东篱拖瘦骨,胭脂北地冷红纱。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">登楼一望沧江晚,隐隐城头起暮笳。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">五绝 镜</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">虚心观世事,有眼辨媸妍。</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">只恐招尤怨,高低不肯言。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">西江月 有感</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">细雨潇潇芦岸,秋风剪剪江城。夕阳背树晚烟沉,满眼山河暮影。 黄土几多才子,荒邱半是佳人。劳劳苦海本浮生,一枕邯郸未醒。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">浪淘沙 山居 二首</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其一</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">天淡暮云遮,槐噪归鸦。小桥帘卷夕阳斜。闲步庭前无一语,呼酒来赊。 陌上自桑麻,鸡犬无哗。竹篱山下野人家。忽听歌声浑不定,何处琵琶?</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:20px;">其二</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px; color:rgb(22, 126, 251);">世外即烟霞,宠辱无加。好将诗酒乐生涯。茅屋数间山下住,春过犹花。 泉水煮新茶,篱笋抽芽。闲来石上兴堪夸。醉倒斜阳烟树里,月影清华。</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b style="font-size:22px;"><u>诗的吟诵</u></b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 有次看电视剧,抗日题材,临近一集结尾处,画面是朱老总数人站在山冈上,放眼连绵起伏的太行山脉,这时,有旁白朗诵朱老总的诗:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 饮马太行侧,(cè)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 十月雪飞白。(bái)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 战士正衣单,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 夜夜杀倭贼。(zéi)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 尽管旁白的普通话非常标准,声调也很激昂,抑扬顿挫也掌握得很好,但听后总感到缺点什么——押韵。按普通话读法,侧、白、贼三字,是读不出押韵来的。马上想起朱老总是四川人,我平时喜欢学各地方言,当即用四川话将此诗朗诵一遍,不但押韵,而且效果还更好。后用四川话朗诵陈老总的《梅岭三章》“断头今日意如何……”,然后再用湖南话朗诵毛主席的“独立寒秋,湘江北去……”,感觉恰当地用方言吟诵格律诗词,往往在韵味、内涵以至气势上,能达到更好的效果。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 外公读的是“老书”,教的是“老书”,读诗词当然是黄梅土话,但我感觉诗味儿更足,至少在“押韵”上是如此,如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">▲ 朝辞白帝彩云间,(gān)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 千里江陵一日还。(huán)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">▲ 远上寒山石径斜,(xiá)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 白云深处有人家。 (jiā)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">▲ 九牛一毫莫自夸,(kuā)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 骄傲自满必翻车。 (chā)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 历览古今多少事,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 成由谦逊败由奢。(shā)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 如果你用普通话念,那么车(chē)、奢(shē)和夸(kuā)的韵就押不成了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">▲ 昔闻洞庭水,今上岳阳楼。(lóu)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 吴楚东南坼,乾坤日夜浮。(fóu)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 亲朋无一字,老病有孤舟 (zhóu)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 戎马关山北,凭轩涕泗流。(lióu)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 如果你用普通话把“浮”念成(fú),那么与上面的岳阳楼的“楼”(lóu),下面孤舟的“舟”字(zhōu)、涕泗流的“流”字(lióu)都押不上了。押不上韵,那么念诗的美感,就像修水土话说的,“骚瓜(丝瓜)打锣,去了一错”(去了一截)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 外公读诗,除了“韵”外,还有“调”的不同,如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 千山鸟飞绝,万径人踪灭。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 孤舟蓑笠翁,独钓寒江雪。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 外公把阳平的“绝”、上声的“雪”都读成去声,与“灭”同调,听起来更顺溜。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 还有韩愈的七绝诗《晚春》:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 草树知春不久归,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 百般红紫斗芳菲。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 杨花榆荚无才思(sì,音四)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 唯有漫天作雪飞。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 无才思的“思”字明明读 sī,第一声,为什么读第四声 sì 呢?原来,七言绝句在平仄上共有四种形式,但无论哪一种形式,第三句最后一个字都是仄声,所以才将思字由第一声的“平”读成第四声的“仄”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 有时为了押韵,对某些字,外公读时把字音都改了,如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">△君不见黄河之水天上来,(lái)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 奔流到海不复回。(音怀,huái)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">△打起黄莺儿,(ní,音泥)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 莫教枝上啼。(tí )</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 啼时惊妾梦,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 不得到辽西。(xí )</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 还有一种读法,变调加“念白”。念白有四种: 京白,韵白,风搅雪和方言白。我回忆琢磨一番,外公应是“韵白”的形式,如李白的《将进酒》第二句奔流到海的“奔流”二字,外公念时把“奔”念成去声,而不是平声(不念“奔跑”的奔bēn,而念成“有奔头”的奔bèn);把“流”字拖得较长,好似简谱似的,把“奔”字只念“半拍”,而“流”字读成一拍后面还加个附点音符,念成“一拍半”,即“奔(bèn)流——”。还有“轻舟已过万重山”也是这样,把“轻”字读成“庆”字音,半拍,把“舟”字拖长为一拍半,读成“庆舟——”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 以前在电视上看叶嘉莹先生的诗词讲座,发现叶先生吟诵诗词时也有这种吟法。我觉得这种吟法,有京剧老生念白的味道,语气中充满豪迈,大大增强了诗的韵味,有时一诗朗诵完毕,颇有“浮一大白”的痛快之感。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 当然,“运用之妙,存乎一心”,这种变调加“念白”的吟诵方法,要仔细琢磨诗的内涵及通篇文字的结构和特点,恰到好处地偶然用一下。就象现代诗中用“啊”字一样,只能偶然“啊”那么一两下,如果多用滥用,反反复复地“啊”,自以为感慨多多,但读者看了就会起鸡皮疙瘩。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:22px;"><u>诗词吟唱</u></b></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 从读小学起,老师都是教我们“读诗”,无论怎么抑扬顿挫、装腔作势,终归还是一个“读”。但不少老先生说过,过去私塾先生读诗,不是纯粹的读或念,而是介于吟、唱之间,是有调子的。著名的语言学家赵元任先生(早期与梁启超、王国维、陈寅恪并称“清华四大导师”)在《新诗歌集》中也说过,“所谓吟诗吟文,就是俗话所谓叹诗叹文章,就是拉起嗓子来把字句都唱出来,而不用说话或读单字时的语调”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 既然是“唱出来”的,那就应该是有曲调的,究竟是什么调子呢?我没有见过明确的记载。叶嘉莹先生在电视讲座时,偶有吟唱,我听后也未形成清晰的记忆。网上查看,一些专家教授讲得云里雾里,唱得七七八八,我也无法获得要领。但通过这些信息,我琢磨,所谓吟唱,也许并不像京剧的“西皮”、“二黄”,有固定唱腔,而是因地不同、因人不同、因诗文格律、内容等等因素的不同,在南腔北调的旋律中由个人自由选择、发挥而吟唱出来的。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 记得小时在外公身边时,他多次吟唱过唐代诗人王翰的《凉州词》,好像是比较固定的调子,我凭记忆用简谱把它记下来,并在钢琴上试弹,配以节拍器,尽可能把记谱的相关细节调节好,自己再轻声慢板试唱,不但觉得与当年外公吟唱的声调相似,而且,越吟唱越感到有滋有味,于是把简谱抄写下来,置于篇末,与各位分享。</span></p>